Ég á ekki krónu!

eftir Friðrik Daníelsson

 

 

Sögðu konurnar í síldinni á Dalvík þegar við strákarnir reyndum að klæmast við þær. Mér kemur þetta í hug þegar ég fylgist með umræðunni um landsmálin þessa vetrardaga. Svo virðist sem margir Íslendingar sjái ekki lengur fyrir sér neina framtíð fyrir sjálfstætt þjóðlíf á Íslandi, slík er svartsýnin orðin eftir bankahrunið. Sumir segja að Íslandi sé aðeins einn kostur í þeirri erfiðu efnahagstöðu sem komin er; að ganga í ESB og taka upp evru. Með því yrðum við þátttakendur í stóru ríkjasambandi sem mundi auka velsæld og stöðugleika. Margir segja að við séum hvort sem er þegnar ESB með EES-samningnum og litlu breyti hvort við göngum að fullu inn, stækkunarstjóri ESB segir að hægt sé að vippa okkur inn fyrir af því að með EES höfum við þegar tekið upp meirihlutann af tilskipunum ESB. Ein helsta röksemd margra fyrir aðild að ESB er að íslenska kónan sé ónýtur gjaldmiðill og að við verðum að ganga í ESB til að fá að nota evruna.

Lítum nánar á þessar röksemdir. Velsæld í ESB hefur alla tíð verið minni en á Íslandi. Meðan við höfum haft fulla stjórn eigin mála hefur gengið ágætlega að halda þróuninni gangandi þó hinar þekktu íslensku sveiflur séu oft erfiðar. Stöðugleiki er rangnefni á því ástandi sem ríkir í ESB, stöðnun er réttara, þar hefur ekki orðið nein markverð fjölgun starfa í verðmætaskapandi atvinnustarfsemi í marga áratugi. Mikil atvinnuuppbygging hefur verið hér. En hér á Íslandi er annar en mikilvægari stöðugleiki; hér er elsta lýðræðisríki Norður-Evrópu en ESB-löndin hafa búið við stríð eða ólög af og til öldum saman meðan Ísland hefur verið réttarríki. En stöðugleiki í verðlagi og gengi gjaldmiðils er ekki hér á landi, hefur ekki verið og verður ekki í nánustu framtíð. Þannig stöðugleiki skapast af stærð og fjölbreytni efnahagslífsins sem ekki er til staðar hér.

Rétt er að með EES-samningnum höfum við verið undirorpin tilskipunum ESB. En bæði er að hægt er að semja um breytingar á EES-samningnum, hann er uppsegjanlegur með stuttum fyrirvara og með honum tökum við ekki upp allar tilskipanir ESB sem yrði með fullri aðild. Mun erfiðara er að losna úr fullri ESB-aðild og kjörin eru ekki nema að litlu leyti samningsatriði og hefur ESB ekki sýnt lýðræðislegum vilja aðildarlanda um “innri” málefni mikla virðingu.

Af öllum röksemdum fyrir aðild að ESB er sú um nauðsyn á upptöku evru þó byggð á mestri og alvarlegastri vanþekkingu. Íslenska krónan hefur þjónað okkur vel í hundrað og tuttugu ár og verið forsenda þess að hægt hefur verið að halda hér gangandi sjálfstæðum fjárafla og arðbærum atvinnurekstri á vegum landsmanna sjálfra. Krónan lifði af tvær heimsstyrjaldir þegar efnahagskerfi Evrópu hrundu og sumir evrópskir gjaldmiðlar fuðruðu upp. Eigin gjaldmiðill gerði að verkum að hægt var að aðlaga gjaldeyrisviðskipti, gengi og peningamagn við ástand í útflutningsatvinnuvegum og viðskiptaumhverfi hverju sinni. Hefðum við þurft að nota erlenda mynt hefðu stórir hlutar atvinnulífsins þurft að loka, erlend stórfyrirtæki hirt hreyturnar og innflutningur nauðsynja stöðvast. Íslenskur útflutningur er enn fábreyttur þannig að hér verða miklu meiri sveiflur en í stærri hagkerfum með fjölbreyttari fjárafla. Forsendan fyrir því að geta búið við þetta ástand er að ráða yfir eigin gjaldmiðli, hann er hægt að nota til að vinna á móti sveiflunum. Á mannamáli þýðir þetta t.d. að ef við værum með evru og miklir erfiðleikar yrðu í sjávarútvegi, álframleiðslu og ferðageiranum, yrði fjöldagjaldþrot í þessum greinum og meðfylgjandi fjöldaatvinnuleysi sem leiða mundi til mikillar erlendrar lántöku og efnahagserfiðleika. Með eigin gjaldmiðli er hægt að halda atvinnuvegunum gangandi með því að láta gengið falla þannig að atvinnuvegirnir fengju svipaðar tekjur áfram í krónum og gætu haldið fólki áfram í vinnu. Einnig er hægt að blása lífi í innlenda atvinnu með því að auka magn peninga í umferð, það er stundum kallað peningaprentun og sumir halda að það sé einhvers konar svindl en getur verið nauðsynleg aðgerð og er iðkuð víða á sjálfstæðum gjaldmiðilssvæðum. Notuðum við aftur á móti evru sem gjaldmiðil þyrfti að fá fjármagnið að láni erlendis og endurgreiða síðar sem gæti keyrt almannasjóði í þrot. Eigin peningaprentun verður aðeins að innlendri skuld við Seðlabankann og gerir því sjaldan verra en að auka verðbólguna eitthvað en rekur ekki þjóðarbúið í strand. Margir halda að verðbólgan sé rót alls ills, svo er ekki þó óðaverðbólga sé slæm. Þar sem er uppbygging er yfirleitt verðbólga, þar sem er verðhjöðnun er hrörnun.

Upptaka erlends gjaldmiðils hefur oft gefist illa litlum þjóðum. Ástæðan fyrir lélegu gengi íslensku krónunnar nú er árásin á íslenska bankakerfið. Þessi árás er einsdæmi og ekki von að gjaldmiðill okkar sé burðugur fyrst á eftir. Þegar við höfum náð aftur tökum á hérlendu fjármálalífi jafnar krónan sig og verður áfram það efnahagsstjórntæki sem við þurfum á að halda til þess að geta búið í fámennu landi þar sem útflutningstekjur standa ekki mörgum fótum.