Aðildarviðræður við ESB mundu rýra traust á Íslandi erlendis

Eftir Friðrik Daníelsson

 

Líklegt er að í aðildarsamning við ESB fengjust tímabundnar undanþágur eða aðlögunartími að ýmsum kvöðum sambandsins. En til frambúðar litið munu lög og reglur ESB gilda hér sem annars staðar í sambandinu. Ísland kæmi ekki lengur fram sem fullvalda ríki, hvorki gagnvart eigin þegnum né í samskiptum við aðrar þjóðir, s.s. í samningum um sameiginlega fiskstofna eða viðskiptsamningum við önnur ríki. Hinn nýi fríverslunarsamningur sem Ísland, Noregur, Liechtenstein og Sviss (EFTA) hafa nú gert við Kanada mundi til dæmis falla úr gildi, en hann markar tímamót í nýþróun viðskiptasamninga okkar við Vesturheim sem hafa setið á hakanum árum saman en eru forsenda þess að Ísland geti verið í fararbroddi í tækni- og atvinnuþróun.

Auðlindir nýttar fyrir ESB

ESB þróast í átt að bandaríkjum þar sem völd yfir auðlindum aðildarríkja eru að færast til miðstjórnarkerfis sambandsins. Fiskimiðin eru þegar undir yfirstjórn ESB og mundu fiskimið Íslands líka færast þar undir með aðild og þau verða nýtt með hag ESB að leiðarljósi. Stærstur hluti teknanna af fiskimiðunum mun þannig með tímanum færast til ESB sem þýðir mikið gjaldeyristap fyrir íslenska þjóðarbúið og mikla hrörnun íslensks sjávarútvegs, sem er gjöfulasta útflutningsgrein Íslands. Svíar eru að missa óskoraðan yfirráðarétt yfir sinni stóru auðlind, skóginum, og ESB hefur þegar forræði á nýtingu sænskra úrannáma. Náttúruauðlindir gömlu heimsveldanna sem ráða ESB eru á þrotum, s.s. málmar, olía og gas. Vaxandi orkukreppa er að þróast í ESB þar sem uppbygging orkuvera hefur verið vanrækt í áratugi og ennþá eru uppi áætlanir um að loka orkuverum. Nú er þó að renna upp fyrir ESB að kjarnorkuvinnsla er eina raunhæfa leiðin til eigin orkuframleiðslu en mestallt nýtilegt úran ESB er í Svíþjóð. Augljóst er að ESB verður annars að auka innflutning jarðefnaeldsneytis og raforku.

Orkulindir á forræði ESB

Ný stjórnarskrá ESB (heitir núna Lissabonsáttmálinn) kveður á um að ESB fái yfirstjórn á orkulindum aðildarlanda sem skulu nýttar í þágu sambandsins. Í grein 100(1) er kveðið á um að ESB muni tryggja afhendingu orku verði skortur á henni í aðildarlöndum. Í grein 176A segir að tryggja skuli virkni orkumarkaðar og öryggi í orkuafhendingu innan ESB. Einnig skulu orkukerfi landanna tengd saman. Þetta þýðir að ESB mun hafa yfirstjórn á hvar og hvernig raforka, olía og gas er afhent. ESB gæti því ákveðið að Ísland verði að afhenda orku til ESB verði Ísland meðlimur. Þetta þýðir til framtíðar litið að hagkvæmir virkjanakostir á Íslandi yrðu nýttir til framleiðslu raforku fyrir ESB. Rafmagnið yrði leitt til ESB gegnum sæstrengi, voru gerðar áætlanir um það fyrir einum og hálfum áratug en voru lagðar á hilluna þá. Árangurinn yrði að frekari atvinnusköpun af orkulindum hér yrði lítil og orkufrekur iðnaður landsins mundi smám saman hrörna. Mögulegar olíu- og gaslindir yrðu sömuleiðis nýttar með hag ESB að leiðarljósi og mikilvægar ákvarðarnir um markaði, stjórnun og skattlagningu færast til ESB.

Aðildarsamningur marklítið skjal

Samningsatriði sem samþykkt eru í aðildarsamningi gætu þurft að víkja fyrir lögum og reglum sem í framtíðinni verða sett af ESB. Með inngöngu í ESB fær sambandið löggjafarvald yfir aðildarlandinu, yfirsterkara valdi landsins, sem þýðir að eftir samningsundirritun geta forsendur hans breyst og þar með efndir. Ágreiningsatriði færu til æðsta dómsvalds sem yrði þá ekki í aðildarlandinu heldur ESB-dómstóllinn sem dæmir að lögum ESB. Bretar sömdu um sérákvæði um sín fiskimið sem voru afnumin með dómi; vinnumarkaðskerfi Svía á nú í vök að verjast, svo dæmi séu tekin. Áhrif Íslands á löggjöf og stjórnvaldsaðgerðir ESB yrðu hverfandi og fengi annar samningsaðilinn, ESB, því í raun sjálfdæmi um efndir samningsins. Aðildarsamningur við ESB yrði ekki samningur tveggja bærra aðila með jafnræði og því marklítill.

Aðildarviðræður mundu rýra traust

Fjárfestar og samstarfsaðilar Íslendinga við nýtingu auðlindanna vita að efnahagur landsins byggist á einkaafnotarétti og fullu forræði þjóðarinnar á þessum auðlindum. Traust þessara aðila á Íslandi þarf að haldast til þess að uppbyggingin geti haldið áfram. Aðildarviðræður við ESB yrðu túlkaðar sem uppgjöf þeirrar stefnu að íslenska ríkið hafi óskoraðan umráðarétt yfir auðlindunum og sem yfirlýsing um að Ísland ætli að gefa frá sér yfirstjórn fiskimiða og orkulinda til erlends yfirvalds. Þetta mundi þýða að erlendir samstarfsaðilar, sem flestir koma frá Vesturheimi en ekki ESB, mundu síður taka þátt í verkefnum og uppbyggingu hérlendis á forsendum Íslendinga. Samningar yrðu erfiðari og ekki að fullu á forræði íslenskra aðila né á grunni íslenskra laga. Ísland nýtur trausts sem rótgróið og friðsælt fyrsta heims réttarríki frá fornu fari, mun rótgrónara en helstu ESB-lönd. Það er ein ástæða þess að erlendir aðilar fjárfesta hér. Skattlagning auðlindanna yrði ekki heldur að fullu á íslensku forræði gengi landið í ESB sem veikja mundi traust á getu íslenska ríkisins til að standa við skuldbindingar sínar.

Höfundur er verkfræðingur.

Birtist í Morgunblaðinu 29. maí 2009